NHÀ THƠ NGUYỄN ĐÌNH THI VÀ BÀI THƠ 'LÁ ĐỎ'
Lựa
lúc công việc của ông vừa dứt, tôi xin đăng ký được gặp ông vài chục
phút về bài thơ Lá đỏ. Ông lưỡng lự một lúc rồi như thông cảm với vẻ mặt
cầu khẩn của tôi, rồi nói nhẹ nhàng, ôn gtồn và dứt khoát: sáng thứ hai
vậy nhé. Đầu giờ, nhớ đinh ninh lời hẹn, sáng thứ hai tôi đứng sẵn ở
cầu thang máy vào lúc 8 giờ kém 5 phút. Chờ cho ông vào trong phòng nghỉ
ngơi một chút rồi tôi nhẹ nhàng gõ cửa.
Lá đỏ
Gặp em trên cao lộng gió
Rừng lạ ào ào lá đỏ
Em đứng bên đường
như quê hương
Vai áo bạc quàng súng trường
Đoàn quân vẫn đi vội vã
Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa
Chào em, em gái tiền phương
Hẹn gặp nhé giữa Sài Gòn.
1974.
Ông nhìn tôi như chưa nhớ ra việc gì. Tôi vội nhắc:
-
Dạ, sáng nay theo lời hẹn ông dành cho ít phút cho bài thơ Lá đỏ. Ông
nhớ ra và nói: Việc này thì Phạm Tiến Duật cũng biết rõ. Nói vậy nhưng
ông vẫn chỉ chiếc ghế cho tôi ngồi và tôi hiểu phải thật nhanh chóng
thực hiện “chương trình” kẻo có khách vào lại phải hoãn không biết đến
bao giờ. Vậy là tôi bắt ngay vào việc.
Phóng viên: Thưa
ông! Lá đỏ là bài thơ được nhiều người ưa thích, xin ông vui lòng cho
bạn đọc biết hoàn cảnh ra đời và cảm xúc lớn nhất của ông khi viết bài
thơ? Vì sao bài thơ không thể mang một cái tên khác?
Nhà
thơ Nguyễn Đình Thi: mùa thu năm 1974 tôi cùng các anh Tế Hanh, Đinh
Đăng Định, Phạm Tiến Duật đi trên một chiếc xe vào Trường Sơn. Đang đi
trên đường bỗng thấy một anh bộ đội cứ giơ hai tay ra hiệu cho xe dừng
lại và chỉ lên trời. Chúng tôi vội xuống xe và nhảy ra ngoài, lăn xuống
một hẻm núi, Một tiếng nổ vang trời, chiếc xe tan tành. Thật không ngờ
tất cả chúng tôi đều sống sót. Sau đó chúng tôi lại tiếp tục đi bộ. Trên
đường thấy nhiều bộ đội kéo pháo, xe tải người đi nườm nượp vội vã hối
hả. Tôi hiểu sắp có một trận đánh lớn. Vậy mà tôi thấy có rất nhiều phụ
nữ, nhiều những em gái trẻ trung mảnh mai đứng ở những nơi nguy hiểm,
dẫn đường cho xe qua suối, hoặc qua những quãng đường khó.
Ở
nơi bom đạn chiến trường ác liệt ấy tôi không thể nghĩ lại có nhiều phụ
nữ tham gia như vậy. Tôi nhớ hồi chống Pháp cũng thế, dân công trở gạo,
trở vũ khí, đạn dược rồi y tá, đa phần là phụ nữ. Họ ra tận chiến hào
cúng bộ đội đánh giặc. Có lẽ tôi chưa thấy ở đâu trong cuộc chiến tranh
ái quốc, người phụ nữ lại tham gia đông đảo, hồn nhiên, dũng cảm và lạc
quan như ở Việt Nam. Đó là cảm xúc lớn nhất tạo nên thi hứng sáng tạo
của bài thơ, tôi đã viết:
Đoàn quân vẫn đi vội vã
Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa
…
Em đứng bên đường như quê hương
Vai áo bạc quàng súng trường.
Vượt
qua nhiều chặng đường nguy hiểm, chúng tôi đến những cánh rừng giáp
Lào, tôi thấy rừng mùa thu ở đây toàn lá đỏ. Rất lạ và rất đẹp. Tôi nhặt
một chiếc lá ép vào cuốn sổ và tối đó tôi viết bài thơ Lá đỏ. Bài thơ
được đọc lần đầu ở Cục Chính trị Tây Nguyên.
Phóng viên: Vậy là
bài thơ đã có mặt kịp thời ở chiến trường trong giai đoạn ác liệt nhất,
để sau đó ta có chiến thắng lịch sử của chiến dịch Hồ Chí Minh vĩ đại.
Như một nhu cầu tất yếu về đời ssóng tinh thần của những người lính, bài
thơ được phổ nhạc và hát rất nhiều, rất rộng rãi, kỷ niệm của ông về
bài ca đó?
Nhà thơ Nguyễn Đình Thi: Tôi không nhớ bài thơ đó được
phổ nhạc khi nào. Chỉ biết nhạc sĩ Hoàng Hiệp phổ nhạc. Sau sáu tháng
đi bộ vào các tỉnh Mỹ Tho, Tiền Giang, Long An… tôi sáng tác được một số
bài thơ và trở ra bắc. Sau chiến thắng năm 1975, tôi thắy người ta hát
rất nhiềubài Lá đỏ và bài Trường Sơn đông Trường Sơn tây của Phạm Tiến
Duật.
Phóng viên: Thưa ông chặng đường cách mạng mà ông đi qua
đến giờlà gần 60bnăm và chặng đường sáng tác của ông cũng đã qua hơn 50
năm. Điều tâm đắc nhất ông có thể tâm sự với thế hệ trẻ, đặc biệt là với
những người cầm bút?
Nhà thơ Nguyễn Đình Thi: Tôi tham gia hoạt
động cách mạng năm 1941, năm 1946 tôi về công tác tại Hội văn hóa Cứu
quốc cùng với Văn Cao và Nguyễn Tuân. Sau đó tôi vào hẳn trong quân đội
thuộc trung đoàn thủ đô 102. Qua những năm chiến tranh ở chiến trường
của cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, tôi chứng kiến sự hy sinh vô
cùng lớn lao của dân tộc ta. tôi nghĩ tất cả những gian khổ màg tôi đã
trải qua và cả những khó khăn trong cuộc sống hôm nay cũng không đáng kể
gì bởi tôi vẫn đang được sống, còn bao nhiêu ngừi mẹ, người chị, người
em, bao nhiêu đồng đội, đồng chí của tôi đã vĩnh viễn không trở về. Lại
còn bao nhiêu ngừi phải chịu hậu quả của cuộc chiến tranh như chất độc
màud da cam đã hủy hoại cuộc ssóng của các con, cháu họ. Còn biết bao
những ngừi phụ nữ chịu đựng nhiều mất mát, hy sinh, những cô gái thanh
niên xung phong chịu tàn tật cả đời mình, không hạnh phúc riêng… Sự hy
sinh của dân tộc ta lớn lắm, ý thức dân tộc của người Việt Nam ta lớn
lắm. Đó là món nợ mà những người cầm bút phải trả. (Điều đó giải thích
vì sao hầu hết các tác phẩm của tôi viết đều về đề tài chiến tranh).
Ở
thời kỳ kinh tế thị trường hiện nay, trong đời thường, chỗ này, chỗ
khác, có thể ý thức dân tộc bị xao nhãng xong tôi vẫn luôn tin rằng: dân
tộc ta gặp phải một thử thách nào (đơn giản là tai họa lũ lụt vừa qua)
thì ý thức dân tộc trong mỗi ngươi Việt Nam lại bùng lên, kết lại thành
sức mạnh cảu truyền thống nhân văn. Họ đặt quyền lợi tập thể lên trên
lợi ích cá nhân mình. ….. viết vở Rừng Trúc vừa rồi không ngoài ý tưởng
đó. Từ sâu thẳm của nhận thức, người Việt Nam ta hiểu rằng lợi ích cá
nhân không khi nào toàn vẹn khi lợi ích của dân tộc bị xâm hại.
Tôi
nghĩ người cầm bút có thể viết và cống hiến cho xã hội tùy theo khả
năng của mình, nhưng cần phải sống sao cho xứng đáng với sự hy sinh của
bao người để có được ngày hôm nay, và sống xứng đáng với ý thức dân tộc,
với truyền thống văn hóa ngàn đời của người Việt Nam.
Phóng viên: Xin cảm ơn ông. Chúc ông nhiều sức khỏe.
Đ.T.N . St (Nguồn: Văn nghệ Quân đội )
